Meditations on Rustaveli
01: Burger for the President
Tbilisi in 1990’s / found footage / courtesy of the owner
What could be more political than food in a country that, within five years of gaining independence, fought three wars—and lost them all? How many restaurants do you know that were opened by a sitting president?
Picture the scene: the late ’90s, the final stretch of a turbulent decade. Armed gangs have agreed to a fragile truce, but some weapons are still stashed away in people’s homes. Nowhere is this more obvious than on New Year’s Eve. Tracer rounds fired from balconies outshine the fireworks. In fact, setting off mere fireworks might even be considered embarrassing when your neighbor is lobbing training grenades out their window.
Gradually, things are settling down. But blocking off main streets, burning used tires, and demanding electricity or running water—these are still part of daily life.
რა შეიძლება იყოს საჭმელზე მეტად პოლიტური ქვეყანაში, რომელმაც დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან ხუთი წლის თავზე სამჯერ იომა და სამივეჯერ დამარცხდა? რამდენი რესტორანი იცი, რომელიც ქვეყნის პრეზიდენტს აქვს გახსნილი?
წარმოიდგინე მდგომარეობა: 90-იანები დასასრულს უახლოვდება. შეიარაღებული ბანდები მშვიდობის ზავს დათანხმდნენ, მაგრამ იარაღის რაღაც ნაწილი ჯერ ისევ სახლებში ინახაბა. ყველაზე კარგად ეს ახალ წელს იგრძნობა ხოლმე. აივნებიდან ნასროლი ტრასირები, ფოერვორკებს ჩაგრევენ. ფოერვორკით ხმაურის ატეხვა შეიძლება სირცხვილიც იყოს, როცა მოზობლის ფანჯრიდან სასწავლო ყუმბარებს ისვრიან. ნელნელა სტაბილურიდება ყველაფერი, თუმცა ცენტრალური გამზირების გადაკეტვა და დენის ან წყლის მოწოდების მოთხოვნით ნახმარი საბურავების დაწვა, ყოველდღიური ნორმაა.
Now imagine you live in the city center, somewhere near Freedom Square. You step outside, planning to walk down Rustaveli Avenue. It should take about half an hour—but February is the coldest month in Tbilisi.
Even from a distance, you can see the crowd. And that’s exactly where you want to be—right up close, near the statue of Rustaveli. You have only one question on your mind: Where does the line end?
Today, the first McDonald’s in Georgia—and in the entire South Caucasus—is opening.
But before you get there, you must pass one final test of patience and become not one in a thousand, but one of the thousands who just want to step inside and finally get warm.
ეხლა წარმოიდგინე, რომ ქალაქის ცენტრში ცხოვრობ, სადმე თავისუფლების მოედანთან. სახლიდან გამოხვედი და რუსთაველის გამზირის გავლას ფეხით აპირებ. სადღაც ნახევარი საათი გჭირდება, მაგრამ თებერვალში ყველაზე მეტად ცივა თბილისში. შორიდანვე ჩანს – ძალიან ბევრი ხალხია. შენც მანდ გინდა – რუსთაველის ძეგლთან მაქსიმალურად ახლოს. შენც მხოლოდ ერთი რამე გაინტერესებს – ბოლო ვინ არის? დღეს საქართველოში და სამხრეთ კავკასიაში პირველი მაკდონალდსი იხსნება
მაგრამ იქამდე, მოთბინების ბოლო გამოცდა უნდა ჩააბარო და ათასში ერთი კი არა, ათასიდან ერთერთი გახდე, ვისაც რესტორანში მოხვედრა და გათბობა სურს.
McDonald’s had actually opened the day before—on February 4th—by the President of Georgia, Eduard Shevardnadze himself. In his celebratory speech, he praised investors architectural decision and underlined that Georgians had been deeply concerned about how the building would look like. “But as I told you,” he softened after a pause, “nowhere else in agriculture do you find products as ecologically pure, delicious, and aromatic as in Georgia.”
The satisfaction was followed by a few jokes and soon, time for the first lesson has come: how to take the first bite of the burger? The President held it in his hands, fully aware of the moment’s significance, and started thinking out loud—”I will take it at home!” But more than the idea of putting it in a museum, Shevardnadze seemed worried about the awkwardness of the situation as he glanced at Carl Fritz. Perhaps even more than the new franchise opening, the international press was curious about one detail: just how wide would the “White Fox” open his mouth for his country’s first-ever McDonald’s burger?
სინამდვილეში მაკდონალდსი გუშინ, 4 თებერვალს, საქართველოს პრეზიდენტმა – ედუარდ შევარნაძემ გახსნა. საზეიმო სიტყვის დროს მან ინვესტორებს არქიტექტურული გადაწყვეტა შეუქო და ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ქართველები ძალიან ღელავდნენ შენობის შესაძლო იერსახეზე. „მაგრამ როგორც გითხარით“ – შეამსუბუქა ცოტა ხანში – „არსად ისეთი ეკოლოგიურად სუფთა, გემრიელი, არომატული პროდუქტი არ იქმნება სოფლის მეურნეობაში, როგორიც საქართველოში“.
კმაყოფილებას სხვა ხუმრობებიც მოჰყვა და პირველი გაკვეთილის დრო დადგა. როგორ მოვკბიჩოთ ბურგერი? პრეზიდენტს ის ხელში უჭირავს, მომენტის მნიშნელობას იაზრებს და ხმამაღლა ფიქრს იწყებს – ამას სახლში წავიღებ! მაგრამ მემგონი მუზეუმზე მეტად, შევარდნაძე უხერხულობაზე ღელავდა, როდესაც კარლ ფრიცს უყურებდა. საერთაშორისო პრესასაც, ახალი ფილიალის გახსნაზე მეტად, ალბათ ეს დეტალი აინტერესებდა – რამდენად დიდ პირს გააღებდა „თეთრი მელა“ საკუთარ ქვეყანაში პირველი ბურგერის ჩასაკბეჩად.
What does “praised architectural decision” mean – asked Gulnur
Nothing really… or rather, the architecture was just a talking point. In the post-Soviet era, for much of the public, the opening of McDonald’s symbolized integration with Western civilization. Shevardnadze himself emphasized this, adding that brands like McDonald’s only partner with stable countries. In short, the restaurant’s launch marked the end of war and the country’s new political direction. A new term even began to settle into everyday vocabulary—pro-Western businessman.
Temur Chkonia was one of them. The man who first brought Coca-Cola to Georgia and then McDonald’s. That same evening, a journalist threw an odd question at him: How well will Georgian traditions adapt to McDonald’s? Imagine that—traditions having to adapt to food. The answer was interesting, sure, but that wasn’t the point. The question itself already held the answer you were looking for. The “New Generation” was worried about the same thing—how would the Georgian spirit handle fast food?
რას ნიშნავს “არიქტექტურული გადაწყვეტა შეუქო” – მკითხა გულნურამ
არაფერს… უფრო სწორედ არქიტექტურა მხოლოდ სალაპარაკო თემა იყო. პოსტ-საბჭოთა ეპოქაში მაკდონალდსის გახსნა, საზოგადოების დიდი ნაწილისთვის, დასავლურ ცივილიზაციასთან ინტეგრაციას ნიშნავდა. ეს შევარდნაძემაც აღნიშნა და დაამატა, რომ მაკდონალდსის მსგავსი ბრენდები მხოლოდ სტაბილურ ქვეყნებთან თანამშრომლობენო. მოკლედ, რომ ვთქვათ რესტორნის ამუშავება ომის დასასრულს და ქვეყნის ახალ პოლიტიკურ გეზს ნიშნავდა. ყოველდღიურ ლექსიკონში ახალმა ტერმინმაც დაიწყო დამკივდრება – პრო-დასავლური ბიზნესმენი.
თემურ ჭყონია ერთერთი მათგანი იყო. კაცი, რომელმაც საქართველოში ჯერ კოკა-კოლის და შემდეგ მაკდონალდსის შემოყვანა მოახერხა. იმავე საღამოს ჟურნალისტმა უცნაური კითხვა დაუსვა ჭყონიას: რამდენად შეეგუება ქართული ტრადიციები მაკდონალდსიო? წარმოგიდგენია… ტრადიციები, რომლებსაც საკვებთან შეგუება უწევთ? პასუხიც საინტერესო იყო, მაგრამ მაგას მნიშვნელობა არ აქვს. თავად ეს კითხვაა შენ რაც გაინტერესებდა მაგაზე პასუხი. „ახალ თაობასაც“ ეს ადარდებდა – როგორ შეეგუება ქართული ხასიათი ჩქარ ჭამას?
Look at this photo. It’s a modern replica of an image once published in the newspaper “Resonance”. If you ask me, it’s a masterpiece—one that can tell a fragment of the newest history. In case you are interested, its real author is David Mdzinarishvili.
So, for others, the decision to open a McDonald’s was nothing short of a moral crisis—an unacceptable act, placing a fast-food restaurant right next to the statue of Rustaveli. And yet, if we’re talking about morality, those same people seemed to have no issue with the daily erotic film screenings at the Cinema House, just across from Rustaveli’s monument.
ამ ფოტოს შეხედე. გაზეთ „რეზონანსში“ გამოქვეყნებული ფოტოს თანამედროვე ასლია. მე თუ მკითხავ შედევრია, რომელსაც უახლესი ისტორიის ფრაგმენტის მოყოლა შეუძლია. მისი ნამდვილი ავტორი – დავით მძინარიშვილია.
საზოგადოების მეორე ნაწილი, მაკდონალდსის გახსნის გადაწყვეტილებას – ზნეობრივ კრიზისს უწოდებდა და კატეგორიულად მიუღებლად მიაჩნდა რუსთაველის ძეგლთან, სწრაფი კვების ობიექტის გახსნა. მაგრამ თუ ზნეობაზე ვისაუბრებთ, იგივე ადამიანებს რატომღაც სულ არ უშლიდა ხელს რუსთაველის წინ, კინოს სახლში ყოველდღე გამართული ეროტიკული ფილმების სეანსები.
Want to hear the peak of the controversy?
“McDonald’s Challenges khinkali houses to battle” – I was already old enough to go to khinkali joints on my own back then, but I definitely don’t remember the exact prices from those years. So, I did some digging online—what did one khinkali cost in 1999 at, say, “Veliaminov”? Shalva Bakuradze replied: standard portion—ten khinkali per person, multiply by fifteen tetri each, plus beer—a mug for fifty tetri. For six lari, you could throw in some vodka and cigarettes too… Six lari was serious money back then, considering that a writer’s highest honorarium barely reached eight lari.
I didn’t even bother checking the average article length—just jumped straight to price comparisons. A burger, fries, and Coke? Three lari.
“At the end of the 20th century, alongside Georgia’s legendary restaurants, the cheapest McDonald’s settled in. Yesterday, the president enjoyed it. Today, it welcomes ordinary citizens…” – The sheer bitterness and disappointment in these words from “New Generation”:
“You can sit comfortably, look out the window, and see the statue of Rustaveli before you. And as you stare, ask yourself—who were we, and who have we become today?”
გინდა დაპირისპირების მწვერვალი გითხრა?
„მაკდონალდსმა სახინკლეებს ბრძოლაში იწვევს“ – მეც იმ ასაკში ვიყავი, რომ სახინკლეებში დამოუკიდებლად დავდიოდი, მაგრამ კონკრეტული ფასები წლების მიხედვით ნაღდად არ მახსოვდა. ქსელში ვიკიკთე 99 წელს ერთი ხინკალი, მაგალითად „ველიამინოვში“ რა ღირდა მეთქი. შალვა ბაკურაძე გამომეხმაურა. სტანდარტრულად კაცზე ათი ხანკალი, თხუთმეტ თეთრზე გაამრავლე, ლუდიც – კათხა ორმოცდაათი თეთრი. ექვს ლარად არაყიც და სიგარეტიც მოვიდოდა… ექვსი ლარი დიდი ფული იყო, მაშინ როდესაც მწერლის ერთი ჰონორარი მაქსიმუმ რვა ლარს შეადგენდა. ტექსტის ზომას აღარ ჩავეძიე, პირდაპირ ფასების შედარებაზე გადავედი. ბურგერი, ფრი და კოლა – სამი ლარი.
„მე-20 საუკუნის ბოლოს, სახელგანთქმული ქართული რესტორნების გვერდით ყველაზე იაფფასიანი მაკდონალდსი დასახლდა. გუშინ პრეზიდენტმა ისიამოვნა, დღეს ჩვეულებრივი მოქალაქეები ეწვევიან მას…“ – რამხელა ბრაზი და იმდეგაცრუებაა „ახალი თაობის“ ამ სიტყვებში – „შეგიძლიათ მოხერხებულად დაჯდეთ, გაიხედოთ ფანჯარაში, სადაც აუცილებლად დაგხვდებათ რუსთაველის ძეგლი და დაფიქრდეთ – რანი ვიყავით და რანი ვართ დღეს ქართველები“
Was this outrage also part of the propaganda, orchestrated by the very country that had dragged you through three wars? There’s no time to dwell on that now. You won’t find the latest news in the papers either. You’re standing in the freezing cold, clutching the money you managed to save, waiting for the taste of freedom to finally reach you.
იყო თუ არა ეს აღშფოთებაც პროპაგანდის ნაწილი, ქვეყნის მხრიდან, ვის გამოც მოგიწია სამი ომის გადახდა? ჯერ ამაზე ფიქრის დრო არ გაქვს. გაზეთებშიც ვერ ნახავდი ბოლო ახალ ამბებს. ყინვაში დაზოგილი ფულით დგახარ და ელოდები, როდის მოაღწევს თავისუფლების გემო შენამდე.
